Om een beeld te geven bij de economische impact van de COVID-19-uitbraak hebben de Economic Board Zuid-Holland, InnovationQuarter, de Provincie Zuid-Holland en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag de Coronamonitor Zuid-Holland ontwikkeld. Doel van de monitor is inzicht te geven in de economische impact op de economie van Zuid-Holland. Dat inzicht is belangrijk, want de Zuid-Hollandse economie vormt een belangrijk deel van de Nederlandse economie. Negatieve effecten op de economie van Zuid-Holland zijn dus op nationaal niveau voelbaar.

De economie krimpt

Het mag geen verrassing zijn dat het bruto binnenlands product in het eerste kwartaal van 2020 met 1,7 procent is gedaald ten opzichte van een kwartaal eerder. Dat is de meest forse krimp sinds het eerste kwartaal van 2009. De krimp is een gevolg van afnemende consumptie door huishoudens. Het economisch zwaar weer komt ook tot uiting in een afname van het aantal vacatures, een dalend aantal starters en een toename in WW-uitkeringen. Uit recente cijfers blijkt dat in vrijwel alle sectoren nieuwe bedrijvigheid stokt. De detailhandel is de enige sector waar het aantal starters is toegenomen. Dat is te verklaren door een toename van het aantal online winkels.

Economische impact verschilt per regio

De komende tijd zal de Nederlandse economie verder krimpen. In opdracht van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat heeft onderzoeksbureau Panteia de vier scenario’s van het Centraal Planbureau gedetailleerd naar sector en regio. Die analyse schetst het beeld dat de economische impact van de coronacrisis verschilt per regio. Noord-Brabant, Flevoland, Zeeland en Limburg worden in 2020 het sterkst getroffen. In Limburg, Noord-Brabant en Zeeland is dit te verklaren door de relatieve concentratie van industriebedrijvigheid in de provincies. De relatief forse krimp in Flevoland is met name een gevolg van het grote aandeel handel, vervoer en horeca.

Zuid-Hollandse economie krimpt minder hard

Ook de Zuid-Hollandse economie zal fors krimpen, maar minder dan de Nederlandse economie als geheel. Ook het herstel in 2021 (of de doorgezette krimp in het geval van scenario 4) is in Zuid-Holland positiever dan voor de Nederlandse economie. Als we ervan uitgaan dat scenario 4 werkelijkheid wordt, is de verwachting dat de Zuid-Hollandse economie en het Zuid-Hollandse arbeidsvolume respectievelijk 6,75% en 5,5% krimpen (Nederland als geheel krimpt 7,25% en 6,5%). Een belangrijke verklaring voor minder harde krimp in Zuid-Holland is de relatieve oververtegenwoordiging van de sectoren overheid en zorg in Zuid-Holland. Overheid en zorg zijn goed voor 23% van de Zuid-Hollandse economie, terwijl dit slechts 19% uitmaakt van de Nederlandse economie. Zorg en overheid zijn de enige sectoren die in scenario 4 groeien in 2020.

Ondernemers zijn minder negatief

Nu de lock down langzaam wordt versoepeld valt op dat ondernemers iets minder negatief zijn dan eerder. Het producentenvertrouwen is, hoewel nog steeds erg negatief, iets positiever dan een maand eerder. Van de op consumenten gerichte ondernemers verwachten inmiddels zelfs meer ondernemers omzetgroei dan omzetdaling. Een bedrijfstak die direct heeft geprofiteerd van het versoepelen van de maatregelen is kappers. Kappers ervaarden op 11 mei een forse inhaalvraag. ABN AMRO meldt dat op die dag het aantal consumptieve bestedingen bij kappers 415% hoger lag dan op een vergelijkbare dag in 2019. Voor andere bedrijfstakken is de inhaalvraag minder spectaculair.

Nieuwe edities Coronamonitor Zuid-Holland

Wij zullen de Coronamonitor Zuid-Holland de komende tijd regelmatig updaten. Op die manier hopen we bij te dragen aan een gefundeerde discussie over de gevolgen voor de economie van Zuid-Holland. Mocht u vragen, opmerkingen of suggesties hebben over de monitor, dan kunt u contact opnemen met Jan Jacob Vogelaar (janjacob.vogelaar@innovationquarter.nl).

Ter gelegenheid van zijn aantreden als interim-voorzitter van de EBZ.

Jan Kees de Jager is een man met finance in het hoofd, maar met technologie in het hart. Als student begon hij een bedrijfje in e-commerce om zichzelf “een beetje bezig te houden” naast de drie studies die hij volgde. Maar zo achteloos als dat bedrijfje begon, zo rap groeide het uit tot een van de snelst groeiende technologiebedrijven van Nederland. En met zo’n titel op zak begin je op te vallen in Den Haag. Hij werd gevraagd als lid van het Innovatieplatform, later als staatssecretaris en minister van Financiën. Lag een politieke carrière altijd al in de planning? Nee, dat ”kwam plotseling op mijn pad”. In de kern is Jan Kees de Jager ondernemer. En naar die kern keert hij terug. Hij neemt afscheid bij KPN én als voorzitter van de Economic Board Zuid-Holland om internationaal te gaan ondernemen. We voelen hem een laatste keer aan de tand.

“Er zijn een paar dingen waar ik trots op ben. En of dat onder of ondánks mijn leiding is gebeurd, moeten anderen maar beoordelen. Ten eerste het convenant dat we hebben weten te sluiten met bedrijven, kennisinstellingen en overheid voor een wendbare arbeidsmarkt, het Human Capital Akkoord Zuid-Holland. Fantastisch dat we als regio zo de handen ineenslaan. Wat ik ook een belangrijke stap vind, is dat we de afgelopen twee jaar het aantal ondernemers in de board verdubbeld hebben. Zonder het bedrijfsleven kunnen we de belangrijke transitieopgaven waar we voor staan, echt niet realiseren. Toch zitten ze niet altijd aan de beleidstafels. Wij hebben ervoor gekozen om ze in de board een relatief zwaardere stem te geven. De EBZ is daardoor echt dé plek waar alle grote spelers uit de regio het structurele gesprek met elkaar voeren en verbindingen leggen. En die verbindingen, daar gaat het om. De recent aangekondigde samenwerking tussen TU Delft, Erasmus Universiteit en Erasmus MC bijvoorbeeld is echt geweldig goed voor de regio en voor Nederland.”

Drie jaar geleden kende je de Economic Board nog niet, waar moest je het meest aan wennen?

“Om eerlijk te zijn, aanvankelijk dacht ik: waarom heb je nou een regionale lobby nodig? Ik was altijd wat wars van regio’s die elkaar zouden beconcurreren. Soms kwam ik voor mijn werk in Shanghai en dan hoorde ik dat Amsterdam daar net langs was geweest voor de promotie van hun haven, en dat Rotterdam vlak daarvoor was langs geweest voor de promotie van Rotterdam/The Hague Airport. Pak dat nou nationaal aan, dacht ik dan. Laat Rotterdam langsgaan voor de haven en Amsterdam voor de luchthaven. Je moet elkaar geen vliegen afvangen.”

“Zo dacht ik er toen althans over. Maar in de afgelopen jaren heb ik moeten concluderen dat de verscheidenheid tussen regio’s juist bindend is geworden voor de verschillende partijen. De regionale ontwikkelingsmaatschappijen werken echt met elkaar samen, zijn complementair aan elkaar. Binnen de Economic Board zie je ook dat diversiteit een kracht is. Ik heb net afscheid genomen van het dagelijks bestuur van de board. Daarin zitten mensen met een achtergrond bij de PvdA, D66 en het CDA. En als ik dat niet had geweten, dan had ik ze niet als zodanig aan kunnen wijzen. Je merkt er niks van. Ze zitten er, allemaal vanuit hun eigen achtergrond, echt voor het belang van de regio. Dat vind ik heel mooi.”

Wat had je graag nog neer willen zetten, maar ben je niet aan toegekomen?

“Ik wil natuurlijk niet over mijn graf heen regeren, maar ik zou zeggen dat we iets te winnen hebben in het vermarkten van kennis (valorisatie) en samenwerking tussen kleine en grote spelers. De olifant die met de flamingo weet te dansen. Toen ik 25 jaar geleden een bedrijf probeerde te starten in deze regio, was het voor mij makkelijker om met de technische universiteit in Oekraïne een deal te sluiten dan met de TU Delft. We hebben een wereldtop aan kennisinstellingen in huis in deze regio, laten we dat volop benutten.”

“Als je in Amerika bij het MIT binnenloopt, dan staat daar heel groot op de muur: “Research for the application of trade, industry, commerce…” Met andere woorden: valorisatie. Toen ik dat in het Innovatieplatform zei, was dat in sommige kringen nog een vies woord. Want wetenschap moest in die opvatting alleen in dienst staan van fundamentele kennis. Maar inmiddels dringt dat besef overal door. Dat zou ik mee willen geven. Zorg dat je startups, het mkb en grootbedrijven betrekt bij die valorisatie. Zelfs zo’n instituut als MIT, dat Nobelprijswinnaars voortbrengt, weet hoe belangrijk dat is.”

Om inzicht te geven bij de economische impact van de COVID-19-uitbraak op de Zuid-Hollandse economie hebben de Economic Board Zuid-Holland, InnovationQuarter, de Provincie Zuid-Holland en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag de Coronamonitor Zuid-Holland ontwikkeld. Dat inzicht is belangrijk, want negatieve effecten op de economie van Zuid-Holland zijn op nationaal niveau voelbaar.

Bedrijven vrezen voor voortbestaan

Uit nieuwe cijfers van het CBS blijkt dat 47% van de bedrijven vreest voor het voortbestaan als deze crisis 6 maanden duurt. Kleine bedrijven (5-20 medewerkers) zijn het meest bezorgd, daar ligt dit percentage op 56%. Bij grote bedrijven (100+ medewerkers) ligt dit met 34% relatief het laagst, meldt CBS. Ongeveer driekwart van de bedrijven verwacht omzetverlies te lijden in het tweede kwartaal van 2020, meldt CBS. De horeca, auto- en motorbranche, cultuur, sport- en recreatiesector zijn het somberst. Zij verwachten ruim 90% verlies. Het aantal faillissementen valt vooralsnog mee. Dit aantal zal oplopen wanneer de overheidssteun wordt beperkt.

Bedrijven verleggen waardeketens

In de vroege fase van de corona-uitbraak stelde Pieter Hasekamp, directeur van het Centraal Planbureau, in het Financieele Dagblad al de vraag hoe verstandig het is om voor veel producten sterk op China te leunen. In commentaren die daarop volgenden is veel gesproken over productiesoevereiniteit en reshoring. De vraag blijft in hoeverre die voorspelling werkelijkheid wordt. Uit een enquête van Evofenedex en Atradius onder 360 exporteurs van Evofenedex en Atradius blijkt dat 1 op de 5 bedrijven al waardeketens hebben verlegd als gevolg van de crisis. Van deze verleggingen heeft 40% een tijdelijk karakter.

Hoe ontwikkelt de haven zich?

De haven is een sector van economisch belang in Zuid-Holland. Eerder meldden we dat de overslag in de Rotterdamse haven met meer dan 10% is afgenomen ten opzichte van een jaar eerder. In het Financieele Dagblad voorspelt onderzoeker Bart Kuipers een blijvend lagere overslag, ook na de crisis. Hoogleraar Theo Notteboom stelt bovendien dat de eerder genoemde reshoring-activiteiten van bedrijven, zoals het verplaatsen van de productie of het meer spreiden van voorraadketens, worden versneld. Dat kan negatief uitpakken voor een haven als die van Rotterdam die voor 40% overslag afhankelijk is van China. Door meer te focussen op Europees vervoer ontstaan echter ook kansen. De Rotterdamse haven kan zich nadrukkelijker gaan richten op verbindingen tussen Europese havens.

Nieuwe edities Coronamonitor Zuid-Holland

Wij zullen de Coronamonitor Zuid-Holland de komende tijd regelmatig updaten. Op die manier hopen we bij te dragen aan een gefundeerde discussie over de gevolgen voor de economie van Zuid-Holland. Mocht u vragen, opmerkingen of suggesties hebben over de monitor, dan kunt u contact opnemen met Jan Jacob Vogelaar (janjacob.vogelaar@innovationquarter.nl).

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) presenteerde de daadwerkelijke cijfers voor regionaal-economische groei in Nederland. De Zuid-Hollandse groeicijfers blijven in 2019 achter bij het Nederlands gemiddelde. Deels is dat het gevolg van een gemeentelijke herindeling die groei in Utrecht heeft gestuwd en in Zuid-Holland heeft gedrukt. Had die herindeling niet plaatsgevonden, dan was de Zuid-Hollandse groei mogelijk zelfs boven het Nederlandse gemiddelde uitgekomen.

Bron: CBS

De regionale economische groeicijfers die het CBS jaarlijks presenteert geven een beeld hoe regionale economieën ervoor staan. Dat is nuttig, zeker nu, omdat het een beeld geeft van de uitgangspositie van regionale economieën voor de coronacrisis. Uit de cijfers blijkt dat in 2019 alleen de Groningse economie is gekrompen. Dat komt niet als een verrassing. Het is een direct gevolg van de teruggelopen gaswinning. De definitieve cijfers van het CBS laten zien dat de economie van Zuid-Holland net als het merendeel van de provincies in 2019 minder snel is gegroeid dan in 2018. Met een groei van 1,3% in 2019 lijkt de groei van de Zuid-Hollandse economie op het eerste gezicht achter te blijven bij de 1,8% groei van de Nederlandse economie.

Lagere groei als gevolg van gemeentelijke herindelingen

De cijfers geven echter een vertekend beeld. Als gevolg van gemeentelijke herindelingen zijn twee voorheen Zuid-Hollandse gemeenten tegenwoordig onderdeel van de Provincie Utrecht. Die verschuiving problematiseert de vergelijking met 2018. Had deze herindeling niet plaatsgevonden, dan was de groei in Zuid-Holland hoger en die in Utrecht lager uitgevallen. Aangezien deze twee gemeenten goed waren voor 0,95% van het bewonersaantal, is het niet onwaarschijnlijk dat de groei van de economie van Zuid-Holland zonder deze herindeling bovengemiddeld was gegroeid. Tot slot is het goed te benoemen dat het om voorlopige cijfers gaat. De ervaring leert dat de precieze groeicijfers in volgende jaren nog kunnen worden gecorrigeerd.

Verschillen binnen Zuid-Holland

De data van het CBS laten zien dat er binnen Zuid-Holland aanzienlijke verschillen bestaan tussen corop-regio’s in Zuid-Holland. De economie van Zuidoost-Zuid-Holland valt op. De economie krimpt met ruim 12%. Dit laat zich verklaren door de eerder genoemde gemeentelijke herindeling. Oost-Zuid-Holland springt er positief uit. Daar is de economie in 2019 met 2,5% gegroeid. Ook in de agglomeraties rondom Delft en Den Haag is de groei hoger dan 2%. Door de dieprode cijfers in Zuidoost-Zuid-Holland laten alle andere Zuid-Hollandse corop-regio’s hogere groeicijfers laten zien dan de 1,3% groei in Zuid-Holland als geheel.

Bron: CBS

Verwacht groeipad 2020

Gezien de omstandigheden is het op dit moment lastig in te schatten hoe de Zuid-Hollandse economie zich de komende tijd gaat ontwikkelen. Dat de coronacrisis ook een economische crisis inleidt lijkt onvermijdelijk, maar hoe  lang en diep die recessie wordt blijft koffiedik kijken.

In december 2019 maakte ING de prognose dat de economie van Zuid-Holland in 2020 harder zou groeien dan in 2019. Meer export, een toename van overheidsconsumptie en een groeiende dienstensector waren de belangrijkste bronnen voor de verwachte groei. Inmiddels is duidelijk dat de wereldhandel dit jaar een hard klap krijgt. De WTO verwacht een afname van de wereldhandel van 13% (optimistisch scenario) tot 32% pessimistisch scenario. De WTO voorziet dat dienstenexport mogelijk harder wordt geraakt als gevolg van reisrestricties. Ook de toegenomen overheidsconsumptie zal, als gevolg van fors lagere overheidsinkomsten en de additionele uitgaven, op termijn waarschijnlijk opdrogen. De verwachting dat Zuid-Holland in 2020 profiteert van meer export, overheidsconsumptie en een groeiende dienstensector lijkt dus niet langer realistisch.

Om een beeld te geven bij de economische impact van de COVID-19-uitbraak hebben de Economic Board Zuid-Holland, InnovationQuarter, de Provincie Zuid-Holland en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag de Coronamonitor Zuid-Holland ontwikkeld. Doel van de monitor is inzicht te geven in de economische impact op de economie van Zuid-Holland. Dat inzicht is belangrijk, want de Zuid-Hollandse economie vormt een belangrijk deel van de Nederlandse economie. Negatieve effecten op de economie van Zuid-Holland zijn dus op nationaal niveau voelbaar. 

Grootste daling consumentenvertrouwen ooit 

De meest opzienbarende statistiek van de afgelopen twee weken is ongetwijfeld de daling van het consumentenvertrouwen. Het consumentenvertrouwen is van -2 in maart naar -22 gedaald in april, de grootste daling ooit. Ook over de economische situatie de komende 12 maanden is de Nederlandse consument nog nooit zo somber geweest. Het sombere consumentensentiment is wereldwijd merkbaar en komt tot uiting in een afnemende consumentenvraag. In de Europese Unie is de autoverkoop in maart 2020 met 55% teruggelopen. Italië is de uitschieter, zijn 85% minder auto’s verkocht. In Nederland is de terugloop met 23% relatief beperkt, al kan hier ook sprake zijn van enige vertraging.   

We werken meer thuis en willen dat blijven doen 

Het kan geen verrassing zijn dat wereldwijd meer wordt thuisgewerkt. Dit vertaalt zich onder andere in een toename van het gebruik van Zoom, Netflix en Amazon. Ook het aantal mensen dat googelt op zoektermen gerelateerd aan bakken en het aantal Instagramposts met de #homebaked is sterk toegenomen. In Nederland is thuiswerken met 44% toegenomen. In de automatisering en ICT geeft zelfs 90% aan meer thuis te werken. Het is de vraag of we ook blijven thuiswerken na de coronacrisis. Uit een onderzoek van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid blijkt dat ruim een kwart van de Nederlanders dat van plan is. 

Een deel van de detailhandel profiteert, een deel wordt hard geraakt 

Omzetcijfers van het Centraal Planbureau laten zien dat de effecten op de detailhandel erg verschillen per bedrijfstak. Schoenen- en kledingwinkels worden in het bijzonder hard geraakt. De vraaguitval die volgt uit de genomen overheidsmaatregelen hebben geleid tot een omzetverlies van 40% in maart 2020. Diverse andere bedrijfstakken, waaronder supermarkten, doe-het-zelf-zaken en verkopers van consumentenelektronica, profiteren juist van de crisis. De omzet van Nederlandse webshops is in maart zelfs met 29% gestegen.  

Gaan we nog op vakantie? 

De afgelopen weken zagen Nederlandse horecaondernemers hun omzet teruglopen. In Den Haag is bijna de helft van de grote hotels inmiddels gesloten. De lage bezettingen van accomodaties leidt er bovendien toe dat gemeenten miljoenen mislopen aan toeristenbelasting. Gemiste belastinginkomsten tellen op dit moment op tot €49 miljoen. Hoewel vakantieplannen onzeker zijn, is 86% van de Nederlanders nog steeds van plan op vakantie te gaan zodra dat weer kan. Een vakantie in eigen land ligt op de korte termijn meer voor de hand. Dat realiseert de consument zich ook: Belvilla zag het aantal boekingen de afgelopen periode met 40% toenemen. 

Nieuwe edities Coronamonitor Zuid-Holland 

Wij zullen de Coronamonitor Zuid-Holland de komende tijd regelmatig updaten. Op die manier hopen we bij te dragen aan een gefundeerde discussie over de gevolgen voor de economie van Zuid-Holland. Mocht u vragen, opmerkingen of suggesties hebben over de monitor, dan kunt u contact opnemen met Jan Jacob Vogelaar (janjacob.vogelaar@innovationquarter.nl).